Sint Hubertus (3 november)

Sint Hubertusbrood

Zegening van de Hubertusbroodjes

Eén van de meest gewijde, folkloristische broden is dat van Sint Hubertus, patroon van de jagers die zijn feestdag vierde op 3 november. Vroeger leidde men jachthonden de kerk in om ze te laten zegenen op Sint Hubertusdag. Dit werd gezien als voorbehoedmiddel tegen hondsdolheid. Om diezelfde reden at men die dag de door de kerk gewijde Sint Hubertusbroodjes.

De broodjes stonden ook bekend als huupkes, huibertjes, huibjes, hoeberikskeukskes

en opkes.

In Tilburg, Oisterwijk, Kaatsheuvel en andere plaatsen was het tot voor kort nog gebruikelijk dat tienduizenden Hubertusbroodjes werden gebakken ter gelegenheid van 3 november. In Gulpen vierde men Sint Hubertus men een uitgebreide jachtpartij annex kermis. De kleine krentenbroodjes die er worden gewijd stonden bekend als Sint-Hubeerskeukskes.

De naam van Sint Hubertus wordt nog wel eens verward met die van Sint Obertus of Aubertus, een bisschopsbakker die van zijn vakmanschap gebruik maakte om broodjes voor de armen te bakken.

Middel tegen razernij

De monnik Arrianus verkondigde bij de Kelten al de wijsheid dat de aan Sint Hubertus gewijde broodjes als geneesmiddel tegen hondsdolheid werkten. Oorspronkelijk was het een Keltisch offerbrood dat door de kerk in 641 werd gekerstend.

Behalve tegen hondsdolheid was het ook een adequaat middel tegen razernij van de mens. Deze medicinale betekenis kreeg het brood naar aanleiding van een legende:

‘Toen de Heilige Hubertus op zekere dag aan het preken was (ongeveer het jaar 730), begon een vrouw, die door de kwade geest bezeten was, zo te razen en te tieren, dat dit onder het gehoor een grote opschudding verwekte. Toen de Heilige Hubertus merkte, hoe de duivel door deze vrouw zijn bekeringswerk wilde beletten, deed hij haar tot zich komen en, vertrouwende op de almacht Gods, maakte hij over haar het H. Kruisteken en tikte haar tegen de wang zonder daarbij verder een woord te spreken. De vrouw viel als dood ter aarde, doch nadat zij zo enige tijd gelegen had, begon haar een golf etter uit de mond te stromen, waarna de boze geest haar uit het lichaam vlood. Aldus zegt de Legende der Heiligen.'

Zoals vermeld zouden huubkes ook helpen tegen hondsdolheid. Er schijnt een kluizenaar te zijn geweest die op Sint Hubertus zelfs met een zogenaamde Sint Hubertussleutel de letter H op de voorkop van honden brandde. Voor deze handeling kreeg hij een schelling (28 cent) per hondenkop.

Huiverbrood

Zelfs in bakkerswinkels worden de Huubkes gezegend

De Sint Huibertbroodjes - in Noord - Brabant huiverbrood genoemd - werden zowel door de mens als door het vee gegeten. De beschuitbollen werden daarvoor 's ochtends met korven vol tegelijk naar de kerk gebracht om te worden gewijd.

Soms gebruikte men hiervoor gewone broodjes, soms werden speciale, min of meer vierkante, Huibertbroodjes gebakken. Deze werden overigens meestal aan elkaar gebakken, soms in reeksen van 16 stuks. Sommige bakkers drukten er met hun duim een kruisje in.

In de Brabantse plaats Dongen was het gebruikelijk om één ‘bolleke' van de zestien in de la van de grote kast te bewaren. Het bleef daar liggen tot er de volgende november een nieuwbakken bolleke aan de beurt was bewaard te worden. Zo werd dan het gezin tegen ernstige ziekten beschermd.

Sommigen bewaarden een heel jaar een stukje van in de zak, als middel tegen een eventuele beet van een razende hond. Anderen bewaarden een knikkertje van deeg in hun portemonnee en verversten dit ieder jaar. Dit alles als vrijwaring tegen hondsdolheid en razernij.

Honderdduizenden Huibbroodjes

De folklorist D.J. van der Ven schreef in 1960 een sfeerbeeld van het bakken van de Sint Hubertusbroodjes:

‘Zouden de bakkers in Noord-Holland het bakken van katerbrood niet graag achterwege laten, zo zouden de Noord-Brabantse bakkers het bakken van "St. Hubertusbroodjes" niet willen missen.

Als nuchtere noorderling ben ik, gewapend met fotoapparatuur, naar het zuiden getrokken in de veronderstelling met moeite een opname te kunnen maken van zgn. "Huibbroodjes". Ik kwam echter tot de ontdekking, dat niet alleen ambachtelijke bakkerijen Huibbroodjes bakken, maar dat ook de grootbedrijven nog wel een graantje mee willen pikken. Geen tienduizenden Huibbroodjes worden daar door de gezamenlijke ambachtelijke bakkerijen gebakken, maar honderdduizenden. Men hoeft zich er dan ook niet over te verwonderen, als men in één enkel bakkersbedrijf duizenden van die dingen aantreft. Als men zich een goed beeld wil vormen, hoeveel Huibbroodjes er gebakken worden, dan moet men in de vroege ochtenduren, zo tussen 6.30 en 8 uur, een aantal kerken bezoeken in Tilburg en naaste omgeving en daarna bovendien met enkele bakkers gaan praten, want dan is men er volledig van overtuigd, dat het gebruik van "Huibkes" bakken nog springlevend is. ‘

Beschuitdeeg

Vervolg van Van der Ven: ‘Vroeger maakte men een extra deeg voor deze broodjes, met boter, eieren en soms met beschuitgelei, zodat ook wel beschuitdeeg werd gemaakt. Huibjes van beschuitdeeg, waarbij dan voor de bereiding gebruik is gemaakt van kippeneieren, zal men nog maar zelden aantreffen. Ik heb er maar één bakker kunnen treffen, die zijn Huibjes noch naar oud gebruik bakte van beschuitdeeg. Voor het overgrote deel is het een deeg, waarvan men ook kadetjes bakt, soms aan elkaar gebakken in rijen van 8 of 10, soms afzonderlijk op bakplaten geplaatst.'

Ik kwam al over Sint Hubertus zijn graf

Zonder stok of zonder staf.

Kwaden hond sta stille.

Het is Sint Hubertus' wille.