Geboorte
Hansje in de kelder
Als de vrouw des huizes in de Gouden Eeuw op kiese wijze haar gasten aan het verstand wilde brengen, dat zij in blijde verwachting was, dan schonk zij hun wijn in speciaal voor dat doel bestemde bokalen. Deze bokalen onderscheidden zich door een koepelronde verhoging in het midden, voorzien van een opening in de top. Onder deze overkoepeling zat een uit dun zilver gedreven, hol poppetje verborgen, dat op de wijn kon drijven. Werd de bokaal gevuld, dan steeg dit poppetje door de opening in de overkoepeling naar boven en diende zich als het ware bij de gast aan. Dit gebruik werd ‘Hansje in de kelder’ genoemd.
Sommigen denken dat Hansje louter gekozen is als veel voorkomende jongensnaam. Interessanter is echter te weten, dat in verscheidene oude talen van Noord West Europa woorden als hans of hanza voorkwamen in de betekenis van troep, kring, gemeenschap, maatschappij, maat, metgezel of makker. Hieruit kwam in onze taal het woord “verhansen” of “verhensen” in de betekenis van opnemen in de gemeenschap.
De beker, die bij de feestelijke intrede werd geledigd, heette “hensbeker” of “hansbeker”. Als men bedenkt dat “Hansje in de kelder” op tafel kwam als er een nieuwe wereldburger zijn intrede in de maatschappij moest gaan doen, dan krijgt de naam Hansje een veel diepere zin. Maar waarom in de kelder? Dit wordt duidelijk uit synonieme uitdrukkingen als “het Kindeken in het Spindeken” en “Maiken in Schapraiken”. Zowel “spindeken” als “schapraiken” betekent etenskast en is dus een symbool voor de moederschoot. Men sprak ook wel van “het bolletje in het holletje drinken” en op zijn Frans dronk men “à la Santé des Invisibles” in afwachting van de blijde gebeurtenis, die aanstaande was.
Boerenjongens
Wie met een flink krentenbrood kwam opdraven, ging met de "kromme elleboog" – zoals men dat noemde - en werd vergast op een glas boerenjongens. Dit drankje bestaat uit kersen opgelegd in alcohol op smaak gebracht met kruiden (vaak kaneel). Oorspronkelijk noemde men het stevige drankje "boerenjongs". Het werd speciaal gemaakt en bewaard tot de tijd dat er "jongs" of kinderen kwamen.
Bierepap
Bierepap werd vroeger veel aan kraamvrouwen gegeven. Het gerecht heeft een laxerende werking. Om hun huilende spruit te kalmeren en te laten slapen werd ook wel eens een speen of een spuugdoekje (of dot) in de bierpap gedoopt en aan de baby gegeven.
Vantijd
Als de blijde gebeurtenis eenmaal goed en wel verlopen was brak de zogenaamde ‘Vantijd’ aan, zo is te lezen in “Nederlands Displegtigheden” van K. van Alkemade en mr. P. van Schelling uit 1732. Dit was de tijd waarin het pasgeboren kind nog in de windselen lag.
Dan maakte het drankje ‘Hansje in de kelder’ plaats voor de zogenaamde Vanbeker, een beker van normale proporties, maar met een des te duisterder benaming. Van de vele gissingen naar de betekenis van de naam is de meest waarschijnlijkste wel die, welke het woord “Van” als windsel of weefsel interpreteert, wat nog te zien zou zijn aan woorden als vaan of vaandel. Zo luidt althans de interpretatie van Van Alkemade en Van Schelten:
“‘t Is namelijk een zoo oud als bekend gebruik in de Nederlanden, dat de kraamvrouwen, nevens hare jonggeborene van eenige haarer vriendinnen bezogt wordende, zekeren beker, of thans een bokaal, meestal met Rynsen wijn, waaraan kaneel, nog zuiker ontbreekt, voorzien, aan de zelve vrouwen, van welke zij bezogt worden, aanbieden en rond laten gaan: welke gemeenelijk genaam werd de Van-beker: gelyk de verscheide agtereen volgende dagen van zoodanig bezoek de Van-tijd”.”
De rijnwijn met suiker en kaneel leefde daarna nog sporadisch voort in het kandeel, dat nog wel eens door op traditie gestelde kraamvrouwen aan bezoekende vriendinnen werd geschonken.
15 oktober 2015 | 01:53