Herfst
Herfstbrood en herfstbanket |
Dankdag voor het gewas
In september treedt de herfst in, een periode van oogst, inkeer en zorg. September stond onder de bescherming van Vulcanus, de Romeinse god van het vuur en het smidswerk. In de herfst vindt de dankdag voor het gewas plaats. Dankdagen zijn voornamelijk een protestants fenomeen. De leden bidden in gemeenschap tot God om hem te danken voor maatschappelijke of natuurlijke zegeningen. Ook de dankdag voor het gewas, vaak op de eerste woensdag van november, komt in de regel voor bij protestanten op het Nederlandse platteland. Zoals bij de biddag voor het gewas in het voorjaar, dankt de kerkgemeenschap in het najaar, tijdens een religieuse bijeenkomst, God voor de verkregen gewassen. Deze dankdag voor het gewas wordt meer en meer herleid tot een bidstond, of gewoon vervangen door een oogstdienst, zoals die in de steden al langer bestond. Voor deze speciale zondagsdienst in oktober nemen de mensen fruit en bloemen mee, die na de dienst naar zieken en bejaarden gebracht worden. Ook de kermissen die, net als de bid- en dankdagen, het binnenhalen van de oogst in het voor- en najaar vierden, zijn geëvolueerd, maar dan zeker niet in spirituele zin.
Thanksgiving
In Engelstalige landen wordt in de herfst op de vierde donderdag van november Thanksgiving Day gevierd. De Pilgrim Fathers vierden Thanksgiving Day, oorspronkelijk een religieus feest, voor het eerst op 13 december 1621. Deze puriteinen waren een jaar eerder als de eerste kolonisten in Nieuw Engeland aangekomen. De gouverneur van het Engelse Plymouth, William Bradford, nodigde die herfst van 1621 de omwonende Indianen uit om samen met de Pilgrims een drie dagen durend feest te vieren, als dankbetuiging voor het milde seizoen en de geslaagde eerste oogst. Thanksgiving Day is in de Verenigde Staten dan ook letterlijk een dankdag gebleven voor een goede oogst en andere zegeningen van het voorbije jaar. Na de mis verzamelt de familie zich voor het diner, waarbij steevast geroosterde kalkoen en pompoentaart opgediend wordt. Meer recent lopen in New York en andere oostelijke steden van de Verenigde Staten fantasierijk geklede en gemaskerde kinderen de huizen langs voor geld, groenten en fruit.
Deeg voor taaitaai
Met de komst van de herfst begon èn begint voor tal van bakkers ook de voorbereiding voor de drukke feestdagen. Om te beginnen met het Sinterklaasfeest, de tijd van taaitaai, speculaas en boterletters. Taaitaai ontleent zijn naam aan de taaie geaardheid van het deeg. Dit deeg bevat vrijwel geen vocht, het bestaat alleen uit met honing gekookte stroop en bloem. Dit deeg maakte de bakker meestal al aan het eind van de zomer of het begin van de herfst. Het was dan rustig in de bakkerij. Bovendien moest het taaitaaideeg, juist omdat het weinig vocht bevatte, lang rijpen voordat er zuren ontstonden waarop het rijsmiddel kon werken. In de loop van de herfst begon de bakker dan de kruiden met de koekbraak of de kneedmachine door het deeg te werken. Enkele bakkers hebben nog wel gezien, of soms ook nog zelf gedaan, dat het taaitaai deeg met witgeschuurde klompen getrapt werd om bij het kneden kracht te kunnen uitoefenen. Als de massa goed doorkneed was, werd het deeg gevormd met taaitaai planken.
Vogelgebak
In zijn boek ‘Brood- en gebakvormen en hunne beteekenis in de folklore ‘beschrijft J.H. Nannings de ‘vogelgebakken’ die in Duitstalige landen ter gelegenheid van de Joodse Herfstfeesten op tafel verschenen. Het centrale thema daarin was de cyclus van feestdagen bestaande uit Nieuwjaar, Grote Verzoendag en het Loofhuttenfeest. Volgens het volksgeloof werd de mens tijdens deze cyclus beoordeeld. In dit kader werden spiraalvormige broden gebakken, die aan de bovenkant eindigen in een vogel. De spiraal verbeeldde waarschijnlijk de vrije vlucht van de en de vogel zelf ‘die schijnbaar onbegrensd in de hoogte kan stijgen als drager en overbrenger van het gebed aan den Almachtige in den Hemel.’ (Dr. S. Weissenberg. Speise und Gebäck bei den Südrussischen Juden in ethnologischer Beziehung).
Spreekwoord
Alles op zijn tijd en een boekweitkoek in den herfst.
Schietspoelen
In het Oost Vlaamse Hansbeke werden tijdens de herfstkermis de zogenaamde schietspoelen gebakken. De kermis vond plaats op de eerste zondag na 9 oktober. De schietspoelen waren appeltaarten in de vorm van een halve cirkel en een doorsnee van ongeveer 12 cm. Tot omstreeks 1870 werden deze taarten met de hand gemaakt. Daarna werden ze echter gemaakt met ‘tuigjes’; plankjes met handvatten met daarop uithollingen in de vorm van de taart.